Fizyoterapist Mehmet Ali Özdemir
Ortez, spastik çocuklarda kol veya bacağı belirli bir pozisyonda tutmaya yarayan yardımcı aletlere verilen isimdir. Serebral palsi’li çocuklarda ortezler işlevi artırmak, şekil bozukluğu oluşumunu engellemek, eklemlerin uygun pozisyonda durmasını sağlamak, destek sağlamak, spastisiteyi azaltmak amelyat sonrası düzgün duruşu sağlamak gibi amaçlarla kullanılır.
Ortez yapılırken şu hususlara dikkat edilmelidir;
-Nörolojik defisitin düzeyi,
-Alt ekstremiteler ve gövdede istemli kas kontrolü,
-Eklemlerde ki hareket açıklığı ve deformiteler,
-Hastanın yaşı ve motivasyonu
-Spinal uyum, denge ve spastisite,
İki yaşına kadar oturabilmeyi başaran çocuklarda ortezli-ortezsiz yürüme sağlanabilir. 4 yaşına kadar oturma becerisi gelişemeyen çocuklarda ambulasyon beklenmemelidir. Kullanılan ortezler uygulandıkları bölgelere gore Foot orthosis(FO), Ankle-foot orthosis(AFO) ve Knee-ankle-foot orthosis(KAFO) olarak adlandırılır.
Genelde bu hastaların her biri için hastaya özel ortez yapılır. Hastanın gövdesi ile ortezin tam bir uyum içinde olması gerekir. Çocuk büyüdükçe orteze gerekli ayarlamalar yapılmalıdır. Genellikle AFO’ların herbirinin yılda bir kere değiştirilmesi gerekir.
Hastanın ve ailenin günlük yaşamı sorgulanarak ortezle ambulasyon için en uygun zaman belirlenmelidir. Çocuğun yaşı küçükken ortezi kabul edip kullanması daha kolaydır. Başlangıçta ortezi giyip çıkarma anne ve baba tarafından yapılmalı, ancak daha sonar bu görev mümkünse çocuğun kendisi tarafından gerçekleştirilmelidir. Ortez yapıldıktan sonra ilk deneme birlikte yapılmalı, aile ve çocuk ortez kullanımını öğrenmek için yoğun fizik tedavi programına alınmalıdır.
Alt Ekstrmite Ortezleri
Topuk yastığı(heel cup): Kalkaneusu ve çevresinde ki yumuşak dokuları tutan, yan yüzleri malleollar altında sonlanan, önde metatars başlarının proksimaline kadar uzanan bir ortezdir. Subtalar eklemin hafif instabilitesinde kullanılır.
UCBL: Medial kısmı lateral kısmından daha yüksektir. Kalkaneusu daha sıkı tutar. Önden metatars başlarının proksimaline kadar uzanır. Longitudinal ark desteği sağlar, arka ve orta ayak eklemlerinin instabil olduğu durumlarda kullanılır.
Supramalleolar ortez: Ayakbileği proksimalinde yandan malleollar üzerine kadar ve önde parmaklara kadar uzanır. Hafif dinamik şekilde kullanılabilir.
DAFO: Çok ince yarı plastikten yapılır, topuk ve ön ayağı optimal pozisyonda tutar. Ayağın her tarafının değmesi amaçlanır. Ayakta basınç noktası olduğu varsayılan belirli noktalara daha fazla basınç vererek daha fazla yük bindirir ve bu sayede spastisiteyi azalttığı düşünülür. Dinamik ekin deformitesinde kullanılır.
Rijid AFO: Ayak bileğinde harekete izin vermeyen, bacağın arka kısmına tamamen oturan, fibula başının distalinden metatars başlarına kadar uzanan plastik ortezlerdir. İstenirse ayağın yanlarına gelen kısımları yükseltilerek varus-valgus deformitelerini önlemeye yardımcı olabilir. Yürüyemeyen çocuklarda kontraktür oluşumunu önlemek, ayakta durma bacasında ayak-ayak bileği stabilitesini sağlamak amacı ile kullanılır. Yürüyen çocuklarda ise basma fazında topuk vuruşunu sağlatmak, salınım fazında parmakları yerden kesmek ve diz stabilitesini artırmak için kullanılır.
Eklemli AFO: Rijid AFO ile aynı özellikleri taşır. Ek olarak ayak bileği seviyesinde mekanik eklemi vardır. Basma fazında dorsi fleksiyona izin vermesi sayesinde normale yakın bir yürüyüş paterni sağlar. Yürüme ve merdiven çıkmayı kolaylaştırır. Yürüyebilen ve pasif dorsi fleksiyonu olan, merdiven inip çıkabilen çocuklarda rijid AFO yerine eklemli AFO tercih edilir. Eğer çocukta genu rekurvatum deformitesi varsa bunu kompanse etmek için ayak bileği eklemi 5 derece dorsi fleksiyonda stoplanır. Pasif dorsi fleksiyonu olmayan çocuklarda ayak bileğini zorlayarak deforme edebileceği için eklemli AFO kullanımı kontraendikedir.
GRAFO veya FRO: Tibia önü kapalı veya rijit, arkası malleollar seviyesine kadar açık olan rijit AFO’dur. Rijit ön kısmı tuberositoz tibia’nın hemen altından başlar, 3 nokta basınç sistemini sağlamak için proksimalde arkadan bant konur. Ayak bileğine 2-3 derecelik plantar fleksiyon açısı verilir ve ayak tabanı parmak uçlarına kadar uzatılır. Triceps veya quadriceps zayıflığında, yada crouch gait varlığında kullanılır. 10 dereceden fazla diz fleksiyon kontraktürü olan durumlarda kullanımı kontraendikedir.
KAFO Diz Ortezleri: Takım çıkarmada görülen zorluklar nedeni ile 1970’li yıllardan sonra kullanımı terkedilmeye başlanmıştır. Günümüzde diz ekemini stabilize etmek için AFO’ların deiğişik versiyonları tercih edilmektedir. Postoperatif dönemlerde diz ekleminde ki açıklığı korumak için dizi ekstansiyonda tutacak basit ateller verilebilir.
Kalça abdüksiyon ortezi: Addüktör gerginliği olan çocuklarda hareket açıklığını korumak için veya subluksasyon riskini azaltmak için kullanılan ortezlerdir. Gece splinti olarak kullanılmasının faydası kanıtlanamamıştır ancak addüktör kaslara yapılan gevşetmelerden sonra dinlenme ateli olarak verilebilir.
Omurga ortezleri: omurga deformitelerinde ortezler çocuklarda cerrahi girişimi mümkün olduğunca ertelemek amacı ile verilir. CP’de görülen en önemli omurga sorunu skolyozdur. Skolyozun küçük yaşlarda başladığı çocuklarda deformite hızla artabilir. Oturma dengesi bozulur, beslenme ve solunum zorluğu oluşturur, kaçlada ağrı ve yara oluşumuna neden olur. CTLSO veya TLSO kullanımının deformite artışını yavaşlattığı ve oturma dengesini koruduğu bilinmesine rağmen, bir çok hastada hastanın engellerini artıracağı için bu ortezler tercih edilmez. Bu ortezler yerine boston korse tercih edilebilir.
Üst ekstremite ortezleri: Dirsek ve omuzda ortez kullanımı oldukça kısıtlıdır. Opponens splinti, başparmağı avuç içinden çıkarmak amacı ile kullanılırken; dirsek-bilek-el ateli ise üst ekstremiteyi fleksiyon pozisyonunda sabitleyerek istirahat için kullanılır. El ortezi çocuğun elini kullanımını oldukça kısıtlar bu nedenle sadece okulda ve terapi ünitesinde kullanılmalıdır.
10.007 kere okundu
