TKP sonrası rehabilitasyon

Post-operatif erken dönemde tüm olguların rehabilitasyonla beraber inzisyon sahasını bakımı, ilaç ve sıvı alınımı, diyet, aktivite, kan takibi, lab. testler ve fonksiyon açısından takip edildiği unutulmamalıdır. Bu nedenle doktor-fizyoterapist iletişimi çok iyi olmalıdır. Tedavide ilk hedef olası komplikasyonların engellenmesidir. Bunlar: diskolasyon, enfeksiyon, tromboembolitik vb. olaylarıdır. Post-operatif erken dönemde oluşan bu tür komplikasyonlar ilerlemiş yaş ve önceden var olan kalp, solunum problemleri ile birleştirildiğinde; fonksiyonların gerilmesine neden olabilir. Nadiren ölüm tablosunda ortaya çıkabilir. Tedavide ikinci hedef: Cerrahi işlemin hastaya verdiği potansiyel olanağı fizyoterapi yöntemleriyle maksimum fonksiyona dönüştürmektir. Bunlar: normal yürüme paternini geliştirmek, kas kuvvetini yeniden kazandırmak ve rezidüel bozuklukla başa çıkmaktır. Böylece en iyi fonksiyon ve yaşam kalitesi yakalanmaya çalışılır. Erken dönemde kalçanın dislokasyon ihtimali olmasına rağmen dikkatli bir program ile NEH’de artış, ağrıda rahatlama ve fonksiyonlarda artış sağlamak mümkündür. Rehabilitasyon programı ile hastanın en kısa sürede taburcu olmasına yardım edilmelidir. TKP’li hastaların hastane içinde yatış süreleri 1970’li yıllarda 20 gün iken bugün bu süre 10 günden azdır.
Rehabilitasyona en kısa sürede başlanmalıdır. Rehabilitasyon protokolü hastanın yaşına ve klinik tablosuna göre değişebilir. Kalça eklemindeki soruna göre ilk artroplasti ameliyatına “primer TKP”, daha sonra aynı eklemde minumum 2 ameliyata “revizyon (sekonder) TKP” olarak tanımlanmaktadır. Revizyon TKP ameliyatlarında uygulanan rehabilitasyon programı; primer TKP’lilere göre daha yavaş ilerler ve dikkatli olacak şekilde planlanmalıdır. Genel olarak primer TKP’de fizyoterapi programı şu şekildedir:
A. Erken post-operatif (1-3 gün)
-Solunum sistemi açısından; etkili öksürme ve derin solunum egzersizlerine önem verilmelidir.
-Venöz dönüşü sağlamak ve trombo-embolitik olayları önleme açısından aktif ayak bileği NEH, elastik bandaj + elevasyon uygulaması
-Destekli aktif-aktif yardımlı kalça egzersizleri
-Opere ekstremitede ağrı şikayetine yönelik TENS uygulanabilir.
-Post-operatif 1-2. gün yatak kenarında kısa süreli destekli oturmaya geçilir. Kalça 60 derece fleksiyonda veya gövde hafif arkaya destekli olacak şekilde oturulmalıdır.
-24-48 saat sonra drains çıkartıldıktan sonra walker ile ayağa kalkıp yürüme eğitimi başlar.
-Ayakta dik duruşu başaramayan hastalarda tilt-table nadiren de olsa kullanılır.
B. Post-operatif (3-6. günler)
-Egzersiz programına devam
-Düz bacak kaldırma egzersizi
-Oturma pozisyonunda diz NEH’leri
-Hastalarda vücudun denge ve stabilizesi sağlandıktan sonra koltuk değneği ile yürüme eğitimine geçilir.
C. Post-Operatif (7-10 gün)
-Yürüme eğitimine devam
-Sandalyeye oturma ve kalkma eğitimi
-Yan yatışta veya sırtüstü pozisyonunda kalça abduksiyon egzersizleri
-Merdiven inip çıkma eğitim ile WC aktiviteleri ve GYA eğitim programı uygulanmalıdır.
D. Taburcu olduktan sonra FTR
-Önceleri sırt üstü daha sonraları yan yatışta dirençli kalça abduksiyonu
-Baston veya koltuk değneği ile ayakta dik duruş pozisyonunda graviteye karşı kalça fleksiyon
-Quadriceps femorise dirençli egzersiz
MOBİLİZASYON NASIL OLMALIDIR?
1. Cementli Protezlerde: Post-operatif erken dönemde ekstremite üzerine tolerasyona göre tam ağırlık verilebilir.
2. Cementsiz Protezlerde: Yaklaşık 6 hafta süre ile ekstremite üzerine basmadan taban teması (touch-down) yürüyüşü ile mobilizasyon gerçekleşmelidir. Ekstremite üzerine 6. haftada 3-14 kg. 7. haftada 22-27 kg.a 8. haftada 34 kg.a 10-12. haftalarda vücut ağırlığının tamamı yük verilerek mobilite sağlanmalıdır.
3. Hybrid Protezlerde: Mobilizasyona ekstremite üzerine parsiyel yük vererek başlanılır. Vücut ağırlığının %25’inden başlanılıp: 100’üne 4-6 haftalarda çıkılmalıdır.
4. Hemiartroplastilerde cement içeriğinden dolayı ekstremite üzerine erken dönemde tam ağırlık verilerek mobilite gerçekleştirilir.
Cerrahın tercih ettiği fiksasyon şekli mobilizasyon şeklini tamamen değiştirebilmektedir. Agresif mobilizasyonun yanında yatak istirahati de tercih edilebilir. Hastalara uygulanan cerrahi yöntemi ve protez tipi ne olursa olsun, Ortopedist klnik ve radyolojik değerlendirmelerine göre hastanın mobilizasyon türüne kendisi karar verir.
Cementli TKP hastalarının çoğu 4-6 hafta sonra koltuk değneklerini 6-8 hafta sonrada bastonu, cementsiz ve hybrid TKP olgular ise 10. haftadan sonra koltuk değneklerini 3. aydan sonra bastonu tamamen bırakabilirler. Hastaların koltuk değneği ve baston bırakmaları için kalça ve diz kas guruplarının kuvvetinin çok iyi olması gerekmektedir.
TKP olgularının rehabilitasyonunda özellikle 3 kas önemlidir. Antigravite kasları olan M. Gluteus Maximus ve M. Quadriceps Femoris ile denge ve kalça stabilizasyonunda önemli olan M. Gluteus Medius rekondisyon programına alınmalıdır.
Sementsiz TKP rehabilitasyonunda genel olarak dikkatli ve yavaş bir program izlenmelidir. Elektrik stümulasyonu ve izometrik egzersizlere erken dönemde başlanılır. Ekstremite uzunluk ölçümü post-operatif dönemde tekrarlanıp ilk ölçümle fark gözlendiğinde pelvis yapı gözlenmelidir.

 
TKP’li Olgularda pozisyonlama: Post-operatif erken dönemde supine pozisyonu tercih edilir. Post-operatif ilk günden itibaren opere bacak 30 derece abduksiyonu sağlayacak şekilde bacak arasına yastık konularak erken dönemde izin verilir. Cementsiz olgularda biraz daha geç olmak şartıyla, hastalar bacak arası yastık ile post-operatif 7-8. haftadan itibaren dikkatlice prone pozisyonuna alıştırılmalıdırlar. Prone pozisyonu kalça fleksör kontraktürünü engeller ve aktif kalça ekstansiyonuna izin verir. Post-operatif 6. haftaya kadar ara yastık ve tuvalet yükselticisi kullanılmalıdır. Banyo uygun bir sandalye üzerinde oturarak yapılmalıdır.

9.627 kere okundu